Yok Olmaya Terk Edilmiş Bir Mahallenin Öyküsü ‘Yahudi Mahallesi’ (Geçmişin İzinde / Paşa Alyurt - Milliyet Ankara Eki-13 Ağustos 2020)

 

Destina Demirtaş- Yok Olmaya Terk Edilmiş Bir Mahallenin Öyküsü ‘Yahudi Mahallesi’

Ulus’ta Denizciler ile Anafartalar Caddesinin birleşiminde yükselen yapıların duvarları arasında gizlenen ve henüz keşfedilmemiş zenginliği ile yok olmaya terk edilmiş bir mahallenin öyküsüdür ‘Yahudi Mahallesi’.

 İspanya ve Portekiz’den sürülerek İstanbul’a oradan da Ankara’ya gelerek yerli Yahudi nüfusunun yanına yerleşen Sefarad Yahudileri kentin bir numaralı ticari kaynağının sof üretimi olması nedeniyle esnaflıkla uğraşarak yerel ölçekli ticarette etkin rol oynamışlar, sanat ve zanaat ile uğraşmışlardır. Ancak 19. yüzyılda sof üretim kaynağı olan keçileri kaçırmamız ile ticarette etkinliği yitirmemiz, gayrimüslimlerden alınan varlık vergisi, afetler ve salgınlar Ankara’nın zenginliğine darbe vurur. Ticari alanda etkin olan Yahudi halkı fakirleşir ve 1960’larda Yenişehir’e doğru gerçekleşen yer değiştirme hareketleri ile nüfus kaybeden mahallede bugün Yahudi cemaati yaşamamaktadır. Oysa tarihte ne de güzel yaşarmış iki kültür birbiriyle sevgi, saygı ve kardeşlik içerisinde.

Mahalleye girdiğinizde tarihi konaklar, camiler, hamam, sinagog ve geleneksel Türk Evleri ile İspanya Evlerinin kırık camlarının ardına gizlenmiş yaşanmışlıkların buruk hüznü kaplar içinizi. Yasef Ruso’nun evi, Bonomo, Araf ve Albukreklerin evleri başta olmak üzere birçok geleneksel yapıya ev sahipliği yapan ve Milli Mücadele Döneminde başta Mustafa Kemal olmak üzere birçok seçkin bürokrat ve siyasetçiyi ağırlayan dönemin en gösterişli mahallesi bugün virane haline gelmiştir. Yahudi Mahallesi’nin bu vahim duruma gelmesindeki başlıca etken ise Ulus Tarihi Kent Merkezine yönelik geliştirilen ve onaylanmış koruma amaçlı planlama çalışmasının bulunmamasıdır. Alanın başıboş bırakılması, insanların tarihi yapılara bilinçsiz müdahaleleri ve tescilli yapıların denetimsizce yıkılarak otopark haline getirilmesi, çevresel tahribatlar mahallenin çöküntü alanı haline gelmesine sebep olmuştur.

Mahallenin terk edilmesi ile tenhalaşan mekanlar oluşmuş, güvenlik ise alanın en büyük 
sorunu haline gelmiştir. 50’si tescilli 200’e yakın tarihi yapı ve simge haline gelen 3’ü yok olmuş 21 adet yapı bulunmasına rağmen alanda korumaya ve alanı yeniden ayağa kaldırmaya yönelik hiçbir müdahalenin bulunmaması sonucu mahalle yok olma tehdidi ile karşı karşıyadır.

Başkent Ankara’nın tarihi ve kültürel belleğinde önemli yere sahip, özgün bir doku ve kimlik taşıyan Yahudi Mahallesi’nin yok olmasıyla Ankara önemli bir tarihi değerini ve henüz keşfedilmemiş zenginliğini kaybetmek üzeredir. Başıboş bırakılan mahallede geçmişten günümüze süregelen şüpheli yangınlar, tarihi, geleneksel ve tescilli yapıların yıkımlarının devam etmesi bu durumu destekler niteliktedir.

Dr. Necati Yalçın:

Göz kamaştırıcı potansiyeliyle Yahudi Mahallesi, Ankara’nın köklü, özgün ve zengin altyapılı bir mahallesidir.  Ne yazık ki, bu köklü mahalle unutulmuşluk yaşıyor, hiç hak etmediği bir biçimde.

Büyükşehir, Kaleiçi’nde örnek bir çalışma başlattı. Uzun zamandır pek örneğini görmediğimiz türden. Yapıların aslına sadık kalarak evleri yeniliyor. Yahudi Mahallesi’nin hak ettiği ilgi de budur.

Kale gibi, Yahudi Mahallesi de hak ettiği bu ilgiyi bekliyor. Üstelik Kale’yle karşılaştırıldığında çok küçük çapta. Sinagog Sokağı’yla başlansa, Sinagog için uluslararası yardım bile söz konusu.

Mahalle zaten doğrudan kültürel turizme ve  din turizmine hizmet etmeye hazır durumda.

Küçük gibi görünen aslında dev bir adım

Başlangıç için;

Sinagog, karşısındaki eşi az görünür türdeki ikiz konak, yanındaki konak. Hemen arkadaki bir iki ev…

Bu sokakta yapılacak bir yenileme/restorasyon çalışması koca Ankara için küçük bir dokunuş sayılabilir ama Yahudi Mahallesi’nin sahip olduğu potansiyelin açığa çıkmasında büyük bir adım olur.

Destina Demirtaş : Alanın acilen hassas, detaylı ve birçok disiplinin bir araya geldiği bir planlama çalışma ile ayağa kaldırılması ve korunması gerekmektedir. Mahalle sahip olduğu potansiyeller doğrultusunda çeperde ticaret aktivitelerinin yoğunlaştığı Tarihi Turistik bir Merkez haline getirilebilir. Mahallenin restorasyon ve restitüsyon çalışmaları ile tarihi ve özgün dokusunun yeniden canlandırılarak korunduğu, bölgenin yanından geçilen bir yer olmasından ziyade ‘gidilen’ bir yer haline gelmesi imkansız değildir.

Prof. Dr. Mehmet Tunçer : Genellikle planlarda konut işlevi dışında burayı da Hamamönü’ne benzetecek bir dönüşüm öngörülmüştür

Günümüzde Yahudi nüfusunu tamamen kaybetmiş olan Yahudi Mahallesi, sosyal ve fiziksel birçok sorun içeriyor olmasına karşın, özgün fiziksel yapısını ve doku bütünlüğünü hala büyük ölçüde korumaktadır. Günümüzde ağırlıklı olarak “Konut” işlevi taşıyan İstiklal Mahallesi (eski Yahudi Mah.) dir. “yenileme baskısı altında olan bu alanın da korunarak kullanılması gerekli görülmektedir”. Mutlaka “Koruma Planı” hazırlanmalı ve bu alan restore edilerek korunmalıdır.